Een bijzonder boek dat het leven beschrijft van Ned, die opgroeit in een gebroken gezin, in het vervallen stadje Mohawk. Een somber stadje waarbij je nog steeds de herinnering voelt van wat er ooit wel was. Volgens Ned’s overleden grootvader waren er vier seizoenen in Mohawk: Onafhankelijkheidsdag, Kermis in Mohawk, het Vogelvreten en Winter. Aan de hand van deze vier thema’s wordt het leven van Ned beschreven. Ned’s vader is aan de drank en zijn moeder krijgt steeds meer psychische problemen. Zijn vader, Sam Hall, verlaat het gezin bij de geboorte van Ned en laat zich 6 jaar niet zien. Ned, die op school voor het gemak maar vertelt dat zijn vader dood is, ziet op een dag zijn vader voor hem staan. Zijn vader eist zijn rechten als ouder weer op. Vanaf nu duikt hij tweemaal per week op de meest ongelegen tijden op, waarna zijn moeder steevast de politie belt. Zijn vader gunt zijn vrouw geen nieuwe relatie. Ned groeit in eerste instantie op bij zijn moeder. Wanneer deze geestelijk instort, neemt zijn vader hem echter in huis. De vrienden van zijn vader, waar hij vanaf nu mee te maken krijgt, zijn van een bepaald slag. Ze hebben bijnamen als de Gladde, de Dunne en Watje, en hun leven bestaat uit drank, leugens, vechtpartijtjes, de politie om de tuin leiden en obscure handeltjes. Een leven waaruit ontsnappen bijna onmogelijk lijkt. De personen in dit boek worden op zo’n manier beschreven dat je ze sympathiek gaat vinden, ondanks hun niet zo leuke eigenschappen. Ned’s vader, die hem niet bepaald een stevige, stabiele jeugd geeft, zorgt regelmatig voor humor in het boek. Russo weet karakters en gebeurtenissen zo te beschrijven dat je het als een film doorloopt en het aanvoelt alsof je erbij aanwezig bent. Ondanks de humor en de sympathie die je voor de personen krijgt, heeft het boek ook een serieuze ondertoon. Er zijn natuurlijk gezinnen en kinderen die daadwerkelijk op deze manier opgroeien. Russo zelf bijvoorbeeld. Maar je voelt ook de liefde van een vader voor zijn zoon. En voor mij maakt dat dit boek bijzonder; humor en realiteit binnen een boek.

‘Schadevolle Jaren’ door Richard Russo.
In het stadje Mohawk, waar iedereen naar dezelfde school, dezelfde kerk en dezelfde kroeg gaat en waar desondanks grote sociale ongelijkheid heerst, woont Ned Hall alleen met zijn moeder Jenny in het nagelaten huis van zijn opa. Vader Sam Hall heeft zijn vrouw en zoon in de steek gelaten nadat hij als losgeslagen man is teruggekeerd uit de Tweede Wereldoorlog. Eenmaal terug in Mohawk gaat hij waar mogelijk de strijd aan op persoonlijke gronden.

Zoon Ned worstelt met zijn loyaliteitsgevoelens, het gevolg van de dubbele boodschappen die hij krijgt aangereikt door beurtelings zijn vader en zijn moeder. Hij neemt de lezer mee op een complexe tocht langs de vier seizoenen in het Mohawk van zijn jeugd en zijn groei naar volwassenheid zoals daar zijn ‘Onafhankelijkheidsdag’, ‘Kermis in Mohawk’, ‘Het Vogelvreten’ en ‘Winter’, tevens de vier delen uit ‘Schadevolle Jaren’.

Sam Hall is een seizoensarbeider die enkel nog geïnteresseerd lijkt in paardenraces, kroegen, vrouwen en vissen en alle bestaande fatsoensregels bij voorkeur aan zijn laars lapt. Jenny Hall echter hecht aan fatsoen en zij is een plichtsgetrouwe, maar nerveuze vrouw die niet opgewassen blijkt tegen de taken die zij door het leven krijgt opgelegd. De strijd tussen beide ouders met Ned als inzet, mondt uit in een ondubbelzinnige oorlog waarbij uiteindelijk geen winnaars of verliezers zijn. Russo benadrukt deze uitkomst door aan het begin van het boek een citaat op te nemen, ontleend aan John Steinbeck’s ‘Cannery Row’ waar in andere woorden gesteld wordt dat de beoordeling van een mens afhankelijk is van het kijkgat waardoor men gluurt.
Jenny heeft in de relatie met haar zoon ‘simpatico’ tot sleutelwoord gemaakt. Ned op zijn beurt wil boven alles zijn vaders liefde winnen, waarbij hij zeker niet wil eindigen als ‘het resultaat van een doorzichtige goocheltruc’.
‘Schadevolle Jaren’, uitgebracht in een vertaling van Kees Mollema is een verslag van de emotioneel beladen tocht van een zoon op zoek naar de ziel van zijn vader en de grip die hij daarmee hoopt te krijgen op zijn eigen leven.
Het verhaal is behalve doorspekt met humor in de bovenlaag, vooral aangrijpend en dramatisch in de onderlaag. De personages zijn zo rauw en pijnlijk raak neergezet, dat ik in Richard Russo een nieuwe favoriete schrijver van formaat erken. Richard Russo laat zien met bijvoorbeeld de opmerking van het personage Tria Ward dat ‘sommige dingen zo erg zijn dat ze wel waar moeten zijn’ dat hij de kunst verstaat om de kern van het menselijk bestaan op te dienen met een saus van bitterzoete humor.
Kortom een schitterend verhaal over ‘Schadevolle Jaren’ waarvoor de hoogste premie gevraagd wordt.

De vertaalde titel “schadevolle jaren”, evenals enkele zinnen in de beschrijving op de cover van het boek suggereren dat het leven van de hoofdpersoon, Ned, vanaf zijn jeugd, slechts verloopt op een negatieve, moeitevolle manier. Maar het blijkt de moeite waard gewoon te gaan lezen en zelf conclusies te trekken.
Het boek beschrijft de jeugd van Ned tot z’n 34ste levensjaar. Je zou kunnen zeggen dat Ned’s vader een leven leidt aan de rand van de samenleving, en zich tamelijk kansloos maakt daardoor. Toch is dat geen treffende beschrijving van Sam. Ned’s moeder, Jenny, is een neurotisch type. Ze leunt in emotionele zin erg op hem. Ze heeft het dan ook niet gemakkelijk. Want eenmaal terug uit de tweede wereldoorlog laat Sam zijn vrouw en zijn zoontje zitten en vertrekt, waardoor Ned in zijn vroege jeugd leeft zonder vader en op school aan de kinderen vertelt dat hij dood is. In die zin is de titel begrijpelijk gekozen, maar een erg typerende titel vind ik het zeker niet.
Tegelijkertijd wordt het leven in het plaatsje Mohawk, staat New York, beschreven. Behalve Ned en zijn ouders komen we een range van bijzondere karakters tegen, allen wonend in Mohawk. Russo heeft een evocatieve manier van schrijven als het om karakters gaat. Met slechts één korte zin roept Russo soms al beelden en herinneringen op. De economische situatie is niet rooskleurig te noemen en het leven is hard. Desondanks en misschien toch ook juist daardoor vloeit de drank rijkelijk. Gokken en paardenraces zijn populair.
De schrijver laat Ned zijn eigen verhaal vertellen op een volwassen manier. Toch had het gedeelte van Ned’s jeugd tot zijn 14e levensjaar korter gemogen. Het viel me niet mee me zo lang te moeten inleven in het leven van een kind. Het tweede gedeelte van het boek, waar Ned volwassen gaat worden, heb ik vlot en geboeid gelezen. Intussen ben ik me dan helemaal bekend gaan voelen in Mohawk met zijn kleurrijke inwoners. Ik voel me er bijna thuis. Aan de hand van het verhaal stel ik me voor dat je je daar een vreemde eend in de bijt zult voelen als je je ver verheven voelt boven de gemiddelde inwoner en je afstandelijk gedraagt. Je kunt vast en zeker ook verwachten dan een voorwerp van spot te worden tot je zelf wel zult besluiten om te vertekken. Dat ik me er bekend en bijna thuis voel is de verdienste van Russo die het leven met krachtige korte, zinnen heel dichtbij kan brengen. Ondanks veel ellende en tragische personen is het boek absoluut niet deprimerend. De vele dialogen met straathumor en sarcasme houden het breed uitgesponnen verhaal levend. Een echte roman, zonder allesomvattend plot. Een verhaal dat ontroert.