De situatie is herkenbaar. Sophie stapt een boekwinkel binnen om er, met een gekregen boekenbon, een stapeltje boeken te kopen: een kinderboek om voor te lezen,... » 

De situatie is herkenbaar. Sophie stapt een boekwinkel binnen om er, met een gekregen boekenbon, een stapeltje boeken te kopen: een kinderboek om voor te lezen, een internationale bestseller, de nieuwste vertaling van Dante, een literaire thriller. De jonge vader David moet in dezelfde boekhandel beslissen welk boek hij zijn dochter voor een verjaardagsfeestje van een klasgenootje cadeau zal laten geven. De nog jongere Joris vraagt zich af wat de geschiktste titel is om op zijn nachtkastje te leggen als zijn nieuwe geliefde bij hem op bezoek komt, of, naderhand, welke boeken hij achteloos in de woonkamer zal leggen bij de eerste kennismaking met zijn potentiële schoonfamilie. Een e-boek heeft daarbij niet zoveel zin, al kan het technologische snufje op zich misschien ook wel indruk maken.
Kortom, literatuur heeft niet alleen een intrinsieke waarde (de zogenaamde 'literaire kwaliteit'), maar belichaamt veel meer. Literatuur maakt deel uit (of heeft deel uitgemaakt) van onze dagelijkse levenswijze, van onze leefstijl, zowel individueel als sociaal, in het privéleven en in verschillende netwerken (de vriendenkring, de werkkring, het onderwijs, de vrije tijd). Literatuur behelst ook de boeken die worden gelezen (of probleemloos ongelezen blijven), die worden verslonden of langzaam worden doorgewerkt, die soms opnieuw worden gelezen om uit te groeien tot ware lijfboeken (livres de chevet), die worden bewaard om al dan niet te worden uitgeleend in de openbare bibliotheek. Kijk naar iemands boekenkast en zeg wie hij of zij is, of beter wie hij of zij voorgeeft te zijn.
Dit Elementair deeltje wil de complexe geschiedenis van onze omgang met literatuur op een toegankelijke en brede manier analyseren. Daarbij gaat het doelbewust niet om een traditionele geschiedenis van de (Nederlandse) literatuur, laat staan om een lijst van meesterwerken onder opgaaf van redenen waarom zij eeuwige roem verdienen. Ons vertrekpunt is de dagelijkse omgang met literatuur. Die literaire praktijk is verbonden met een aantal verwachtingen en ideeën omtrent de effecten die waardevolle literatuur kan hebben: individuele verrijking, opvoeding, sociale mobiliteit, politieke verandering, intellectuele uitdaging, louter amusement enzovoorts. Daarbij vormt literatuur ook een soort van eigen organisatie: van de mondelinge literatuur uit de middeleeuwen, via de uitvinding van de boekdrukkunst en de hausse van literaire genootschappen, tot de vele literaire prijzen vandaag, de veelbesproken interviews, de literaire controverses en de ingewikkelde structuur van de boekenmarkt.
In een aantal hoofdstukken wordt literatuur benaderd als een probleem en een uitdaging, waarmee de maatschappij voortdurend in dialoog gaat en - zeker in het geval van de moderne, postmoderne en postpostmoderne literatuur - mee worstelt. De schrijver en de lezer zijn vaak elkaars bondgenoot en spiegel, maar op andere momenten zijn ze als elkaars tegenpolen in een vechtscheiding verwikkeld. Achtereenvolgens gaan wij in op de manier waarop literatuur wordt gedefinieerd, de geschiedenis van het begrip 'literatuur' - dat veel jonger is dan doorgaans wordt aangenomen en misschien wel aan zijn einde toe is -, op het belang van verwachtingen en literatuuropvattingen, op de rol van de auteur in de loop van de geschiedenis, op de diverse classificaties van literaire teksten (onder meer het probleem van de genres), op de structuur en de impact van de boekenmarkt, en ten slotte op de grote uitdagingen van deze tijd: de veelbesproken ontlezing, de impact van de nieuwe media en de nieuwe technologieën, de aangezegde teloorgang van een aloud beschavingsideaal, de toenemende globalisering en het belang van een zogenaamde wereldliteratuur.

Het boek is geschreven voor een breed geïnteresseerd publiek. Het gaat theoretische kwesties niet uit de weg, maar presenteert die via concrete voorbeelden en een probleemgerichte benadering, met oog voor de veelzijdigheid die literatuur kenmerkt. «