Ik las Hertmans nog niet eerder. Nu dus, als introductie tot het werk van deze auteur, Oorlog en Terpentijn in één zucht uitgelezen. Niet te snel gelezen, want de stijl van Hermans vertraagt de ogen. Dat deed het voor mij. Zijn zinnen en omschrijvingen zijn dusdanig gekleurd en soms – niet storend – lang, ze vragen om een aandachtig trager leestempo.

Hertmans is erudiet, overduidelijk geen leek binnen de wereld van de schilderkunst. Hij strooit, zuinig, maar niet krenterig, met termen die een complete leek zou moeten opzoeken in een wikipedia of papieren encyclopedie. Zowel Hermans als zijn grootvader omschrijven de kunst van de fresco, waar de vader van Hertmans grootvader zijn kost mee verdiende. Hoe men zelf verf maakte, welke materialen er werden gebruikt. Hoe schaars en bijkans onbereikbaar materialen waren voor de in armoede opgroeiende grootvader Urbain Martien. Urbain werd later na de eerste wereldoorlog, hij bleef zich bekwamen, een uitstekend kopiist.

Naast de kunst (ook muziek), die welhaast als noodzakelijke troost aanwezig was in het leven van Urbain, neemt zijn leven in WOI, een groot deel van het boek in. De gruwelen van de loopgraven, de honger, de ratten, de recuperaties in Engeland (zo kwam grootvader Urbain dan toch over de landsgrenzen), het verlies van zijn kameraden. Het komt op je af, maar het is niet tot kotsen toe. Dat kan ook aan mij liggen, of het is toch te danken aan de bijna afstandelijke (kan het anders?) manier waarop Urbain zijn cahiers vol pende en Hertmans deze in de roman verwerkte.

Ook de liefde, die Urbain recht in het gezicht sloeg, neemt een mooie (misschien de verkeerde omschrijving) schrijnende plaats in. Hoe grootvader Urbain de zus van zijn overleden lief huwde en met haar kinderen kreeg, en kleinkinderen. En tot aan het einde van zijn leven bleef rouwen.
Meer zeg ik daar hier niet over. Dat moet je zelf maar gaan lezen.

En, zou het bijna ´vergeten´, Hertmans schetst een goed tijdsbeeld van het gezin waarin zijn grootvader opgroeide, hoe hij van zijn ziekelijke schilderende vader en fiere sterke moeder hield (die vroegtijdig weduwe werd), hoe het was om in een armoedige wijk op te groeien en vroeg te moeten gaan arbeiden. Hertmans bezoekt de plaatsen waar zijn grootvader opgroeide, en plekken die voor Urbain, want opgetekend, veelzeggend zijn geweest. De auteur betreurt het vergaan van tijd en mensen (nodige introspectie, ook fraai). Enfin, ik zeg het nog een keer, lees Oorlog en Terpentijn. Het zal je plezieren.

Zoals de schrijver al zelf voorzag, zouden we in het jaar 2014 overstelpt worden met boeken over de 'Groote Oorlog'. Daarom haastte hij zich om al voordien het dagboek van zijn grootvader tot een biografische roman te verwerken.
Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste en het derde deel is de schrijver aan het woord. Hij vertelt in het eerste deel, in een prachtige stijl, over de jeugd van zijn grootvader in het Gent van de eeuwwisseling, tot aan het begin van de oorlog. Rake beschrijvingen en treffende bedenkingen volgen elkaar op, het tableau is volledig. In het derde deel maken we de jaren na de oorlog mee, de dood van de geliefde, de neergang van zijn leven tot aan het overlijden van sergeant-majoor Martien.
Ik heb van elke bladzijde genoten, ik heb soms gelachen, en andere keren met moeite mijn ontroering weggeslikt.
In het tweede deel is sergeant-majoor Martien zelf aan het woord. Het is het dagboek '14-'18 van de frontsoldaat. Hertmans heeft het dagboek bewerkt, maar tegelijk geprobeerd om de stijl van zijn grootvader te bewaren. Wat mij trof was de eentonigheid van het frontleven: wat gebeurde was vreselijk, maar altijd weer hetzelfde. Schieten, beschoten worden, doden, gedood worden. Ratten vangen, kleren drogen. Zo weinig verheffend zal het ook wel geweest zijn; maar het contrast van deze bladzijden met die van de andere delen is wel groot.
Maar samengevat: een prachtig boek, dat ik zeker zal herlezen.